Thái Lan “cởi trói” điện mặt trời mái nhà: Bài học và khuyến nghị cho Việt Nam
Mở đầu: Từ tầm nhìn đến thực tế
Trong cuộc chuyển dịch năng lượng toàn cầu, điện mặt trời mái nhà (rooftop solar) ngày càng được coi là “trụ cột” của an ninh năng lượng mới. Không chỉ giúp giảm áp lực nguồn điện tập trung, rooftop solar còn biến mỗi ngôi nhà thành một “nhà máy điện mini”, mỗi cộng đồng thành một trung tâm tự chủ năng lượng.
Việt Nam đã đặt mục tiêu rất lớn: 50% mái nhà có điện mặt trời vào năm 2030. Đây là một con số đầy tham vọng, nhưng cũng là lộ trình tất yếu nếu muốn giảm phụ thuộc vào than, giảm phát thải và đi đúng định hướng của Nghị quyết 70-NQ/TW: “điện phải đi trước một bước”.
Tuy nhiên, khoảng cách giữa mục tiêu và thực tế hiện nay còn rất xa. Để thu hẹp khoảng cách này, chúng ta cần học hỏi từ những quốc gia trong khu vực đã đi trước. Trong đó, Thái Lan đang nổi lên như một hình mẫu về cải cách thể chế đột phá để mở đường cho rooftop solar.
Thái Lan bỏ giấy phép, chỉ cần thông báo
Một trong những cải cách quan trọng nhất mà Thái Lan thực hiện là bãi bỏ giấy phép nhà máy (Factory License – Ror. Ngor. 4) cho tất cả dự án điện mặt trời mái nhà ngoài khu công nghiệp, bất kể công suất. Quy định này có hiệu lực từ 28/12/2024.
Trước đó, các dự án rooftop trên 1 MW bắt buộc phải xin giấy phép này, kéo dài thời gian triển khai hàng tháng, thậm chí hàng năm. Nay, hộ gia đình và doanh nghiệp có thể triển khai nhanh chóng hơn, chỉ cần tuân thủ chuẩn kỹ thuật và quy định đấu nối.
Tại các khu công nghiệp (IEAT), một số yêu cầu vẫn còn duy trì, song cơ quan chức năng cũng đang xem xét nới lỏng. Đây là bước đi cho thấy Thái Lan quyết tâm gỡ bỏ những nút thắt hành chính vốn làm chùn bước nhà đầu tư【Hunton Andrews Kurth, 2025】.
Từ “permit” sang “notification”: Tư duy quản lý mới
Không chỉ dừng lại ở bỏ giấy phép, Bộ Năng lượng Thái Lan còn đề xuất một dự luật rooftop solar mới nhằm chuyển thủ tục lắp đặt từ “permit” (xin phép) sang “notification” (thông báo). Song song, chính phủ nghiên cứu mô hình “one-stop service”, giảm số lượng cơ quan phải phê duyệt từ 5 xuống chỉ còn một đầu mối.
Nếu được thông qua, đây sẽ là một cuộc cách mạng quản lý: thay vì yêu cầu người dân và doanh nghiệp phải “xin – chờ – phê duyệt”, họ được quyền triển khai ngay khi đáp ứng chuẩn an toàn. Cơ quan quản lý sẽ kiểm tra sau (hậu kiểm) thay vì tiền kiểm rườm rà.
Đây là triết lý tiến bộ: cởi trói trước, giám sát sau, vừa thúc đẩy tốc độ triển khai, vừa duy trì kỷ luật kỹ thuật【The Nation, 2025】.
Ưu đãi thuế và tín dụng: Trúng điểm nghẽn chi phí
Một chính sách nổi bật khác của Thái Lan là ưu đãi tài chính toàn diện:
- Người dân được khấu trừ thuế thu nhập cá nhân lên tới 200.000 baht (khoảng 5.400 USD) cho các hệ rooftop tối đa 10 kWp, nếu được đấu nối hợp pháp. Chính sách này áp dụng đến hết năm 2027【SolarQuarter, 2025】.
- Song song, chính phủ phối hợp với ngân hàng thương mại để cung cấp tín dụng xanh lãi suất thấp, giúp hộ gia đình giảm gánh nặng đầu tư ban đầu【The Nation, 2025】.
Những ưu đãi này đánh trúng “điểm nghẽn” lớn nhất: chi phí đầu tư ban đầu. Khi rào cản tài chính được hạ xuống, rooftop solar trở thành một lựa chọn khả thi, đặc biệt với tầng lớp trung lưu đô thị.
Luật trung ương bảo vệ quyền năng lượng sạch
Điểm tiến bộ nhất trong cải cách của Thái Lan là định hướng xây dựng một đạo luật trung ương bảo vệ quyền sử dụng năng lượng sạch của người dân tại nhà riêng.
Điều này nghĩa là: mỗi hộ gia đình có quyền hợp pháp và được luật pháp bảo vệ khi lắp đặt điện mặt trời mái nhà để tự tiêu thụ. Các bên liên quan – từ ban quản lý tòa nhà đến cơ quan chức năng – không được phép cản trở vô lý, miễn là hệ thống đáp ứng chuẩn kỹ thuật và an toàn.
Đây không chỉ là chính sách năng lượng, mà còn là tuyên ngôn về quyền công dân trong kỷ nguyên năng lượng mới: quyền tiếp cận năng lượng sạch, an toàn, bền vững ngay trên mái nhà của mình. Nếu được luật hóa, Thái Lan sẽ trở thành một trong những quốc gia đầu tiên ở ASEAN bảo vệ quyền năng lượng sạch ngang hàng với những quyền dân sự cơ bản khác.
Tác động kỳ vọng tại Thái Lan
Các chuyên gia dự báo rằng nhờ những cải cách này, thị trường rooftop solar của Thái Lan sẽ bùng nổ trong 2–3 năm tới. Cửa sổ ưu đãi thuế đến 2027 được xem là cú hích quyết định, có thể giúp hàng triệu hộ gia đình và doanh nghiệp vừa và nhỏ nhanh chóng “lên mái”.
Tác động tích cực không chỉ ở cấp độ cá nhân. Khi hàng trăm nghìn mái nhà cùng lắp đặt hệ PV, hệ thống điện quốc gia sẽ được giảm tải vào ban ngày, giảm phụ thuộc nhập khẩu điện và nhiên liệu hóa thạch, đồng thời tạo ra hàng loạt việc làm trong ngành EPC, phân phối và dịch vụ vận hành – bảo trì.
Bài học cho Việt Nam: Cởi trói thủ tục
Đối với Việt Nam, bài học rõ ràng nhất từ Thái Lan là cởi trói thủ tục. Thay vì áp đặt thêm các tầng nấc giấy phép (xây dựng, PCCC, môi trường…), Việt Nam cần:
- Miễn hoặc đơn giản hóa giấy phép cho các hệ rooftop nhỏ.
- Áp dụng cơ chế thông báo + hậu kiểm.
- Xây dựng cổng điện tử một cửa, số hóa toàn bộ thủ tục, công khai điều kiện đấu nối.
Bài học thứ hai: Ưu đãi tài chính thông minh
Nếu chỉ trông chờ vào ý thức bảo vệ môi trường, phong trào rooftop solar khó có thể lan tỏa rộng. Việt Nam cần cơ chế ưu đãi trực tiếp và minh bạch:
- Hoàn thuế VAT hoặc khấu trừ thuế thu nhập cho hộ gia đình và doanh nghiệp lắp đặt PV.
- Hỗ trợ tín dụng xanh, kết hợp với mô hình thuê – mua (leasing/ESCO) để cả hộ thu nhập trung bình cũng tiếp cận được.
Bài học thứ ba: Cải cách cơ chế giá điện
Đây là khâu quan trọng nhất để rooftop solar + lưu trữ thực sự trở thành trụ cột. Việt Nam hiện vẫn duy trì cơ chế giá bậc thang dân dụng và quy định “tỷ lệ bán điện dư tối đa” – vốn không phù hợp trong bối cảnh người dân có thể tự sản xuất điện.
Thay vì duy trì các rào cản này, Việt Nam cần:
- Bỏ quy định tỷ lệ bán điện dư: Cho phép hộ gia đình/doanh nghiệp tự do quyết định công suất lắp đặt. Nhà nước chỉ cần quản lý chuẩn kỹ thuật và an toàn.
- Áp dụng giá điện theo thời gian sử dụng (Time-of-Use – TOU): Giá thấp vào giờ nắng, cao vào giờ cao điểm buổi tối. Điều này khuyến khích hộ dân đầu tư thêm pin lưu trữ để bán/xả điện vào giờ giá cao.
- Xóa bỏ cơ chế giá bậc thang: Thay thế bằng một cơ chế giá điện minh bạch, theo thời gian hoặc theo thị trường. Người tiêu dùng tiết kiệm hoặc lưu trữ hiệu quả sẽ hưởng lợi.
- Chính sách mua điện từ pin lưu trữ: Cho phép hộ gia đình/doanh nghiệp bán điện từ pin vào giờ cao điểm, với giá ưu đãi. Đây chính là cách để biến hàng triệu pin hộ dân thành tài nguyên của hệ thống điện quốc gia, thông qua mô hình Virtual Power Plant (VPP).
Nếu cải cách mạnh mẽ theo hướng này, Việt Nam không chỉ đạt mục tiêu 50% mái nhà, mà còn xây dựng được một nền kinh tế năng lượng phân tán hiện đại, nơi hộ gia đình vừa là người tiêu thụ, vừa là nhà sản xuất và lưu trữ điện.
Kết luận: Từ khuyến khích đến bảo vệ quyền
Thái Lan đã cho thấy một hướng đi văn minh: từ “xin phép” sang “thông báo”, từ “rào cản” sang “cởi trói”, từ “khuyến khích” sang “bảo vệ quyền”.
Việt Nam, với mục tiêu 50% mái nhà vào 2030, không còn thời gian để chần chừ. Để thành công, chúng ta phải tiến hành một cuộc cách mạng chính sách:
- Cởi trói thủ tục.
- Ưu đãi tài chính trúng đích.
- Cải cách cơ chế giá điện.
- Và quan trọng nhất: luật hóa quyền sử dụng năng lượng sạch của người dân.
Chỉ khi ấy, điện mặt trời mái nhà mới thực sự trở thành một cuộc cách mạng năng lượng toàn dân, đưa Việt Nam bước vào kỷ nguyên năng lượng bền vững.
Nguồn tham khảo
- Hunton Andrews Kurth (2025). Thailand Eases Regulations for Solar Rooftop Installations. hunton.com
- The Nation Thailand (2025). Energy Ministry Proposes Rooftop Solar Bill to Simplify Permits. nationthailand.com
- SolarQuarter (2025). Thailand Approves Major Tax Incentives to Accelerate Renewable Energy. solarquarter.com
- Acclime Thailand (2025). Thailand Simplifies Solar Rooftop Regulations. acclime.com
- Energy Ministry proposes new law to simplify solar rooftop installation
https://www.nationthailand.com/news/policy/40050600?utm_source=chatgpt.com
Hãy để LITHACO đồng hành cùng các bạn trong hành trình chuyển đổi năng lượng, vui lòng liên hệ với chúng tôi theo các cách sau:
- Hotline: 1900 25 25 27
- Số điện thoại: 0918.886.502, 094.181.2233
- Zalo: 094.181.2233
- Địa chỉ: Tầng 12 Tòa nhà BW, số 15 Võ Văn Kiệt, Phường Phú Định TP.HCM
- Website: https://lithaco.vn
- Facebook: https://www.facebook.com/Lithaco.vn/
- Youtube: https://www.youtube.com/@dienmattroilithaco
- Tiktok: https://www.tiktok.com/@dienmattroilithaco
Bài Viết Liên Quan
